خانه » یادداشت‌ها » نیم‌نگاهی روانشناختی به نامه‌ی سید مقتدی صدر در حمایت از اعتراض مردمی در عراق

ارسال شده به دست مدیریت سایت در تاریخ نوامبر 4, 2018 | 56 دیدگاه

در روزهای اخیر مقتدی صدر رهبر جریان صدر عراق که رهبر جریان پیروز انتخابات اخیر آن کشور است، در واکنش به دور جدید تظاهرات مردم که در اعتراض به وضع اقتصادی و بیکاری و مشکلات اجتماعی ، در شهرهای مختلف به خیابان‌ها آمدند، او در حمایت از اعتراض مردمی در صفحه توئیتر خود به صورت نامه‌ای به مسئولان عراقی نوشت: «سرکوب معترضان را پایان دهید…، در ابتدا فساد، سپس ظلم و سرکوب، استفاده از گاز اشک‌آور، ‌ضرب و جرح معترضان، کشته و زخمی شدن آن‌ها و زندانیانی که در بند بی‌عدالتی هستند.» وی خطاب به رهبران گروه‌های سیاسی و مسئولان عراقی افزود: «سیاستمداران و رهبران، آیا گمان می‌کنید، با علی(ع) و حسین(ع) محشور می‌شوید؟ آگاه باشید، که نه علی(ع) و نه حسین(ع) شما را ـ‌در روز قیامت ـ شفاعت نخواهند کرد.» (سایت انتخاب، دسترسی 97/5/6)

اینکه سید مقتدی صدر در موضع پشتیبانی از اعتراضات مردمی عراق قرار دارد، امر مبارکی می‌تواند باشد و این موضوع، موضع نقد و واکاوی این یادداشت نمی‌باشد، بلکه این یادداشت به صرفا یکی از جنبه‌های پیام ایشان مربوط است که موضع بشیر و نذیر است. ایشان به سیاستمداران و رهبران حاکم عراق هشدار می‌دهد که گمان می‌کنید در روز قیامت با علی(ع) و حسین(ع) محشور می‌شوید؟ آگاه باشید نه علی(ع) و نه حسین(ع) شما را شفاعت نخواهند کرد. تفسیر مذهبی این پیام به علما و کارشناسان حوزه مذهبی شیعی مربوط است و این امر نیز، به این یادداشت مربوط نمی‌باشد، اینکه ایشان پیام بشارت و نذارت و هشدار محرومیت از شفاعت در روز قیامت را وارد ادبیات سیاسی می‌کنند، به‌لحاظ روانشناختی و به وجه اثر این ادبیات بر تعامل ایشان با نخبگان و مردم، محل مداقه می‌تواند باشد. سئوالات متعدد است. فضای روانی، شخصی همانند سید مقتدی صدر از خانواده‌ای با چندین شهید بزرگ و بزرگوار، پس از ارسال چنین پیام هشداری مذهبی در محرومیت شفاعت در روز قیامت،‌ تا چه حد می‌تواند آماده‌ی گفت‌وگو و تعامل با مسئولان و رهبران سیاسی باشد و یا کماکان برای سال‌های متمادی، آماده بماند. اگر اکنون در موضع حمایت از اعتراض مردمی قرار دارد، طی دوره‌ای طولانی به‌طور مثال یک دهه حضور تعیین‌کننده در محیط قدرت، کماکان در موضع مردمی به شکلی که اکنون همان مردم احساس می‌کنند، مردمی بماند. در فضای روانی ایشان چه عواملی ممکن است با مداخله، از بار موضع مردمیشان کاسته و ایشان، احتمالا به انذار و هشدار از نگاه همین مردم، به تقابل با مردم در تلقی همین مردم، بپردازد. در دهه‌ی اول انقلاب اسلامی در ایران، آیا قابل پیش‌بینی بود که زمانی برسد، موضع علمایی بزرگوار در ایران، در سال‌های پایان دهه‌ی چهارم انقلاب، در مواردی متعدد همانند حضور زنان در ورزشگاه، برگزاری کنسرت، شبکه‌های اجتماعی مجازی، اجباری یا اختیاری بودن حجاب و موارد متعدد دیگر، از نگاه مردم، به احتمال قریب صحت، تقابل با مردم تلقی شود.

در نگاه این یادداشت در ادامه‌ی سئوالات جای تعمق در فضای روانی سید مقتدی صدر، از این دست است:

تا چه میزان این احتمال وجود دارد، فضای ذهنی و روانی چنین شخصیتی پس از چند بار ارسال پیام بشارت و انذار در روز قیامت به احساس کفایت تکلیف شخصی در مرتبه‌ی اولی برسد و زمینه‌های تعامل و گفت‌وگوی نخبگانی علمای روحانی و نخبگان دانشگاهی و هنری را تقلیل دهد. آنچه که به گمان این یادداشت در طی به‌تدریج، سرانجام، دهه‌ی چهارم انقلاب در ایران به‌صورت تقلیل نگران‌کننده و هشداردهنده در تعامل و گفت‌وگوی متوازن بین علمای بزرگوار و مرجعیت شیعه از یک طرف و نخبگان دانشگاهی و هنری و فرهنگی غیرروحانی، به‌وضوح قابل مشاهده است. گمان می‌رود که بر فضای روانی و ذهنی روحانیت و مرجعیت شیعه در ایران عصر انقلاب عواملی ریشه دوانیده که بی‌رغبتی و بی‌نیازی به چنین تعامل و گفت‌وگویی متوازن، غلبه کرده است؛ اگرچه چنین عاملی، تعیین‌کننده‌ی اصلی است ولی عوامل متعدد دیگر از دوطرف قابل شناسایی است.

در ادامه‌ی سئوالات، سید مقتدی صدر پس از برحذرداشتن مسئولان کشور از محرومیت شفاعت امام علی(ع) و امام حسین(ع) در روز قیامت تا چه حد ممکن است، بر پایه‌ی این دانش ذهنی، انعطاف شخصی در گفت‌وگوی سیاسی و دستیابی به راه‌های کنارآمدن با همدیگر، که اکنون خودی هستند، به خودی ماندن و حفظ هویت و وحدت ملی، منتهی شود. تا چه حد ممکن است در ویژگی‌های شخصی چهره‌ای همانند مقتدی صدر در طی تجارب بعدی با تقلیل منش انعطاف و کاهش مهارت کنارآمدن، راه‌های آسان و پرهزینه حذف خودی امروز و ساختن فضای روانی کلان اجتماعی ،تبدیل مردم و نخبگان به خودی و غیرخودی، را پس از یک دهه در عراق نیز شاهد باشیم؛ اگرچه ساختار مذهبی و قومیتی متفاوت عراق با ایران عصر انقلاب، این احتمال را به احتمال بیشتر، کاهش خواهد داد.

آنچه این یادداشت در نهایت با نیم‌نگاهی روانشناختی به پیام سید مقتدی صدر می‌تواند به روحانیت و مرجعیت شیعه و نخبگان مذهبی و سیاسیون و مدیران عالی کشور، پیشنهاد کند، این است که مطالعه‌ای روانشناختی در کاربرد ادبیات مذهبی در محیط سیاسی پس از چهار دهه عمر انقلاب اسلامی برای دستیابی به راهبردها و راهکارهای کارآمد در دهه‌های آتی را در دستور کار قرار دهند تا کاربرد ادبیات مذهبی در محیط سیاسی با پیامدهای روانشناختی احتمالی مثبت به همراه داشته باشد.

والسلام

دکتر علی اصغر کاکوجویباری

دانشیار روان‌شناسی دانشگاه پیام نور